Mata Hari als dubbelspionne

Juist over Mata Hari’s rol als spionne zijn veel verzinsels, leugens en regelrechte fabels bekend. Hierdoor kon zij tot de beroemdste spion in de wereldgeschiedenis uitgroeien. Deze roem kun je als op zijn minst overdreven bestempelen. Als je namelijk alles wat over haar bekend is ontdoet van alle mystiek en je concentreert op de bewezen feiten, krijg je eerder het beeld van een zeer kleine spil in een spionnenweb, die naïef was en tot iets groots is uitgegrooid, zonder dat ooit zelf bevroed te kunnen hebben. De mythe Mata Hari had nooit kunnen ontstaan, als ze geen vrouw was geweest die ook nog eens naakt danste.

Vlak voor het uitbreken van WO1 verbleef zij in Berlijn. In juli van 1914 nuttigde zij een maaltijd met de hoofdcommissaris van politie in Berlijn, Herr Griebel. Deze ontmoeting zou later de verdachtmaking versterken, hoewel Griebel niets met de Duitse spionagedienst te maken had en Mata Hari destijds nog niet als spionne "werkzaam" was. Nadat de oorlog was uitgebroken wilde zij via Zwitserland teruggaan naar Nederland. Na aan de Zwitserse grens gestrand te zijn, krijgt zij hulp van een Nederlander, genoemd als K. Deze helpt haar door een treinkaartje te regelen, waarna zij naar Amsterdam vertrekt. In Amsterdam zet zij tijdelijk haar carrière als danseres voort. In de loop van de oorlog, in december 1915, onderneemt Mata Hari een reis naar bezet Frankrijk. Dit doet zij via Engeland. Tijdens deze tussenstop wordt ze verscheidene keren ondervraagd door politie en militaire autoriteiten. Hoewel ze, met name Scotland Yard, niets crimineels kunnen ontdekken wordt ze toch als verdachte beschouwd. Scotland Yard stuurde zelfs een geheime brief naar de Franse autoriteiten in Le Havre. In deze brief wordt ze als ongewenst in Engeland en als volstrekt onbetrouwbaar bestempeld. Hierdoor werden ook de Fransen gewaarschuwd en trok ze voor het eerst hun aandacht.

Na weer in Nederland te zijn aangekomen besloot ze toch weer terug te keren naar Frankrijk. Een reis die haar noodlottig zou worden. Voor deze reis vroeg zij een visum aan en dit kwam de Duitse consul, Cramer, ter ore. Deze ging bij haar langs in Den Haag en vroeg haar om een gunst, namelijk het vergaren van informatie voor de Duitse inlichtingendienst. Dit tegen betaling van 20.000 Francs. Mata Hari, die er nooit een been in zag ergens een financieel voordeel uit te halen, besloot dit aanbod aan te nemen. Haar bedoeling was het geld te incasseren zonder de Duitsers ooit enige informatie te verschaffen. Een naïeve gedachte, want alleen het feit al dat zij een toezegging heeft gedaan (een valse, weliswaar) maakte haar buitengewoon verdacht. Deze verdachtmaking zal zij later nooit meer kunnen ontkrachten.

Mata Hari, die zich niet bewust was van het feit dat de Engelsen haar verdachten, probeerde later via Engeland naar Frankrijk te reizen. Haar werd echter de toegang geweigerd. Vervolgens reisde zij via Madrid naar Frankrijk. Hier ondervond zij ook problemen om het land binnen te komen. De Parijse veiligheidsdienst had orders gegeven om haar de toegang tot het land te ontzeggen. (Hieruit bleek maar weer eens hoe naïef zij was. Een echte spionne had deze gang van zaken beslist als verdacht en gevaarlijk geinterpreteerd.) Via de bevriende ex-ambassadeur, Jules Camben, lukt haar dit uiteindelijk wel.
Gedurende haar verblijf in Frankrijk, met ondermeer een bezoek aan haar minnaar Vadime de Masslof (die in Vittel verbleef), werd zij al in de gaten gehouden door de Franse autoriteiten (Ladoux’s agenten).

Eén van de eerste verzoeken tot spionage was het volgende: Mata Hari werd verzocht om in Brussel in contact te komen met ene "Wurfbaine" (eigenlijk genaamd Allard). Deze Belg in dienst van de Britse veiligheidsdienst was een interessant object. Verondersteld werd namelijk dat zijn echtgenote voor de Duitsers werkte. Het feit dat Mata Hari bekend was met deze Belg begon tegen haar te werken. Om onverklaarbare redenen zou Ladoux later concluderen dat zij ook een Duitse spionne was. Deze missie zou jammerlijk mislukken. Het plan was om via Nederland naar Brussel te reizen. Op het Kanaal werd zij, tijdens een Britse routinecontrole, aangezien voor de bekende Duitse spionne Clara Benedix. Ze werd gearresteerd en meegenomen voor ondervraging naar het bureau van Scotland Yard. De verdenking kon echter niet hard worden gemaakt en de Britten moesten haar laten gaan. Ze mag echter niet doorreizen naar Nederland en wordt gedwongen via Spanje naar Parijs terug te keren.

Aangekomen in Parijs, waar de Fransen al op de hoogte zijn van haar arrestatie, wordt zij op een afstandelijke manier ontvangen. Ladoux verdenkt haar nu namelijk als dubbelspionne. Dit naar aanleiding van allerlei verkeerd geïnterpreteerde informatie, voor meerderlij uitleg vatbare telegrammen en brieven, alsmede roddels. En dit alles leidt tot haar arrestatie op 13 februari 1917. Volgens de aanklacht werd zij beschuldigd van spionage, een poging tot samenwerking met en het verstrekken van inlichtingen aan de vijand, ten einde deze bij zijn handelingen te helpen. Ze werd overgebracht naar de gevangenis van Saint-Lazare.

Het leven in de gevangenis was voor Mata Hari hard. Ze was gewend in luxe te leven. Tijdens de eindeloze verhoren, door de officier-commissaris Pierre Bouchardon, zou zij zichzelf meerdere malen belasten en tegenspreken. Onder andere wordt haar tijdens het verhoor gevraagd of zij ene fraulein Dokter kent. Waarna zij ontkent, een pertinente leugen. Fraulein Dokter is namelijk degene die haar ooit geïnstrueerd heeft hoe om te gaan met onzichtbare inkt. Verder zijn er twee telegrammen die op dat moment zeer verdacht leken. Er wordt in deze gesproken over een betaling aan een Duitse spionne, genaamd H21. Het gaat om een bedrag van 5000 francs. Wat tegen haar spreekt, is het feit dat zij rond die tijd een zelfde soort bedrag krijgt overgemaakt. Deze storting was echter afkomstig van een minnaar van haar, de heer van Kapellen, om haar financieel bij te staan. Bouchardon geloofde echter niet in zoveel toevalligheid. Wat haar vervolgens het meest incrimineerde, is dat zij daadwerkelijk had toegezegd, aan herr Cramer, voor de Duitsers te gaan spioneren. Zij had hiervoor een bedrag van 20.000 franc ontvangen. Dat zij van plan was de Duitsers op te lichten en ze geen enkele informatie te verschaffen, pleitte haar niet vrij van de ernstige verdenking. Ze had de schijn meer dan tegen. Het waren bekentenissen als deze die haar brandmerkten als "onbetwist" schuldig. Ook haar voorkeur voor officieren als minnaar werd verkeerd uitgelegd. Namelijk als zou zij het bed met hen delen om inlichtingen te verkrijgen. Deze zaken en het feit dat Bouchardon een zeer vooringenomen houding ten opzichte van haar had - hij wilde dat ze schuldig was - maakte het onmogelijk voor haar om zich zelf vrij te pleiten.

Het proces, dat in juli 1917 begon, kan naderhand als een formaliteit worden beschouwd. Een farce eigenlijk. Mata Hari’s advocaat, Edouard Clunet, was zeer slecht ingevoerd op het gebied van militaire procesvoering. Hij was, als advocaat in burgerzaken, niet competent genoeg om haar verdediging te voeren. De aangestelde jury van 7 personen, allen lid van de permanente krijgsraad, kan moeilijk als objectief worden beschouwd, daar zij allemaal persoonlijk waren aangesteld door de militaire gouverneur. Binnen enkele ..?.. was het proces beëindigd, en werd Mata Hari op alle punten van de aanklacht schuldig bevonden.. De jury veroordeelde haar tot de doodstraf.

Latere pogingen tot een hoger beroep hadden geen succes. Op 15 oktober 1917 wordt Mata Hari, geboren Margreetha Geertruida Zelle, terechtgesteld in Vincennes.